Gmina Lipusz to gmina wiejska w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim. Gminę Lipusz zamieszkuje 3742 mieszkańców ( dane na dzień 31.12.2019). W skład gminy wchodzi 8 sołectw: Bałachy, Gostomko, Lipuska Huta, Lipusz, Płocice, Szklana Huta, Śluza, Tuszkowy. Siedzibą gminy jest miejscowość Lipusz.
       Wieś Lipusz jest jedną z najstarszych  miejscowości w województwie pomorskim. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z 1398 r. Gmina Lipusz leży w środkowo-południowej części województwa pomorskiego i północno-zachodniej części powiatu kościerskiego. Obszar Gminy Lipusz wynosi 109,2 km². Gmina stanowi 9,37% powierzchni powiatu. Niemal cała powierzchnia gminy objęta jest ochrona w obrębie Lipuskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Gowidlińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Południowo-wschodni fragment gminy stanowi część Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Przez Lipusz przepływa rzeka Czarna Woda-Wda, która bierze początek z jeziora Wieckiego we wsi Śluza i jest szlakiem wodnym dla turystyki kajakowej.
          Na terenie gminy znajduje się również sieć ścieżek rowerowych, czyste jeziora, kąpielisko nad jeziorem Skrzynki Duże, pole biwakowe usytuowane przy szlaku rzeki Wdy, trasy turystyki pieszej i rowerowej, pomniki przyrody, ośrodek jeździecki w Zdrojach, kwatery agroturystyczne, kompleks sportowy.

Położenie gminy

Gmina Lipusz leży w środkowo-południowej części województwa pomorskiego w powiecie kościerskim. To jedna z 7 gmin wiejskich powiatu kościerskiego.

Graniczy z następującymi gminami:

-od północy- z gminami Parchowo i Sulęczyno

-od wschodu- z gminą Kościerzyna

-od południa- z gminą Dziemiany

-od zachodu- z gminą Studzienice 

Gmina Lipusz jest dobrze skomunikowana z całym regionem. Na terenie gminy krzyżują się szlaki komunikacyjne biegnące z Kościerzyny do Chojnic i Bytowa. Odległość od najbliższego miasta Kościerzyny wynosi 15 km, natomiast do aglomeracji Trójmiejskiej ok. 80 km.

Historia gminy

     Lipusz jest starą osadą której historia sięga czasów pogańskich na co wskazuje cmentarzysko prehistoryczne wykryte przed II wojną światową  na roli parafialnej. Pierwszą wzmiankę historyczną o Lipuszu znajdujemy w wykazie danin rzymskich duchowieństwa pomorskiego  z 1398 roku i to pod nazwą Lyndenpush. Nazwa Lipusz, którą można tłumaczyć jako lipowy gaj składa się z połączenia dwóch pojęć polskiego “lipa” oraz niemieckiego “busch”.
    Z dniem 1 stycznia 1984 roku została reaktywowana Gmina Lipusz. Dnia 24 stycznia 1983 r. w Dzienniku Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Nr 70 pod poz. 214 ukazało się rozporządzenie Ministra Administracji i Gospodarki Przestrzennej z dnia 17 grudnia 1983 roku w sprawie utworzenia w województwie gdańskim Gminy Lipusz z siedzibą gminnych organów władzy i administracji państwowej w Lipuszu.
W dniu 15.02.1984 r. odbyła się pierwsza inauguracyjna sesja Gminnej Rady Narodowej w Lipuszu. Wojewoda gdański przedstawił kandydaturę radnego Jana Laski  na Naczelnika  Gminy. Przy aprobacie radnych p. Jan Laska otrzymał nominację na Naczelnika Gminy Lipusz. Natomiast po powstaniu samorządów w 1990 r. p. Jan Laska został wybrany wójtem. W 1991 r. ze względu na stan zdrowia odwołano dotychczasowego wójta i wybrano na to stanowisko p. Tadeusza Dziemińskiego, który pełnił tę funkcję do 2002 roku. W pierwszych bezpośrednich wyborach wójtem został wybrany p. Janusz Niewiarowski, a w kolejnych p. Mirosław Ebertowski, którego kadencja nadal trwa.
    W dniu 24.03.1992 r. uchwałą Rady Gminy Lipusz ustanowiono herb gminy. Herbem Gminy jest widok drzewa lipowego wraz z fragmentem rzeki na zielono – niebieskim tle. Lipusz należy do grona miejscowości, które doczekały się monografii. Ukazała się ona w 1994 roku pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego: “Monografia Lipusz – Dziemiany”. Niezwykle cenną publikacją traktującą o przeszłości wsi jest książka Mariana Lemańczyka “Lipusz. Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców”.

howieństwa pomorskiego  z 1398 roku i to pod nazwą Lyndenpush. Nazwa Lipusz, którą można tłumaczyć jako lipowy gaj składa się z połączenia dwóch pojęć polskiego “lipa” oraz niemieckiego “busch”.
    Z dniem 1 stycznia 1984 roku została reaktywowana Gmina Lipusz. Dnia 24 stycznia 1983 r. w Dzienniku Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Nr 70 pod poz. 214 ukazało się rozporządzenie Ministra Administracji i Gospodarki Przestrzennej z dnia 17 grudnia 1983 roku w sprawie utworzenia w województwie gdańskim Gminy Lipusz z siedzibą gminnych organów władzy i administracji państwowej w Lipuszu.
W dniu 15.02.1984 r. odbyła się pierwsza inauguracyjna sesja Gminnej Rady Narodowej w Lipuszu. Wojewoda gdański przedstawił kandydaturę radnego Jana Laski  na Naczelnika  Gminy. Przy aprobacie radnych p. Jan Laska otrzymał nominację na Naczelnika Gminy Lipusz. Natomiast po powstaniu samorządów w 1990 r. p. Jan Laska został wybrany wójtem. W 1991 r. ze względu na stan zdrowia odwołano dotychczasowego wójta i wybrano na to stanowisko p. Tadeusza Dziemińskiego, który pełnił tę funkcję do 2002 roku. W pierwszych bezpośrednich wyborach wójtem został wybrany p. Janusz Niewiarowski, a w kolejnych p. Mirosław Ebertowski, którego kadencja nadal trwa.
    W dniu 24.03.1992 r. uchwałą Rady Gminy Lipusz ustanowiono herb gminy. Herbem Gminy jest widok drzewa lipowego wraz z fragmentem rzeki na zielono – niebieskim tle. Lipusz należy do grona miejscowości, które doczekały się monografii. Ukazała się ona w 1994 roku pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego: “Monografia Lipusz – Dziemiany”. Niezwykle cenną publikacją traktującą o przeszłości wsi jest książka Mariana Lemańczyka “Lipusz. Przeszłość wsi w pamięci jej mieszkańców”.

Opis miejscowości

Lipusz

Stara kaszubska osada leżąca nad rzeką Wdą. Od XIII wieku w Lipuszu istnieje parafia lokalna założona przez Mostwina II lub Świętopełka. Kronikarz wywodzi nazwę Lipusz od zbitki słów polskiego „Lipa” i niemieckiego „bush” oznaczającego krzaki. Jeszcze w wieku XIX w okolicach Lipusza w obfitości występowały lipy. Ludność reprezentuje wysoki poziom samoświadomości etnicznej. Jest to wieś o tradycji dużego, miejscowego ośrodka życia gospodarczego i kulturalnego – jarmarki, młyn, piekarnia, parafia katolicka i ewangelicka, kaplica pw. św. Jana Bosko, ośrodek zdrowia, siedziba gminy, siedziba Oddziału Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego i wiele innych. Wieś ma charakter małomiasteczkowy związany z tradycją ważnego, miejscowego ośrodka życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Zachował się układ pierwotny wsi ulicowej o dwóch równoległych ulicach po obu stronach doliny rzeki oraz zabudowa związana z naturalnym procesem rozwojowym wsi wzdłuż dróg wylotowych. W strukturze zabudowy zachowane są cenne relikty tradycyjnych układów zagród i ich elementów w centrum wsi i na jej obrzeżu oraz cenne i wartościowe przykłady tradycyjnej zabudowy mieszkalnej i publicznej, m.in. kościoły (katolicki i ewangelicki) oraz wartościowe budynki zespołów młyńskich.


Tuszkowy

Wieś Tuszkowy położona jest w zachodniej części gminy Lipusz w pobliżu jeziora Ostronko. Charakteryzuje się zabudową usytuowaną wzdłuż kilku rozchodzących się gwieździście dróg. Tuszkowy są bardzo starą wsią notowaną już w XV wieku jako tzw. Królewszczyzna, czyli wieś należąca do majątku króla. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1402 roku. Wieś posiadała wtedy młyn oraz karczmę. Nazwa wsi pochodzi od imienia Tus(z)ek, a to z kolei od rzeczownika „tuz”. Miejscowość słynie z haftu kaszubskiegoTuszkowy są wsią sołecką.


Gostomko

 Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1284 roku. Leży nad malowniczym jeziorem Gostomskim, rzeką Borową, która poprzez Pilicę i Trzebiochę stanowi dopływ Wdy, a także na szlaku turystycznym Kamienne Kręgi. Jest wsią sołecką.


Szklana Huta

Leży na terenie podprowincji Pojezierzy Południowych w mezoregionach Równiny Charzykowskiej i Borów Tucholskich wśród malowniczych jezior i lasów. W Szklanej Hucie, zwanej dawniej Tuszkowską Hutą, w XIX w. powstał największy zakład szklarski czynny do 1911 r., od którego wieś prawdopodobnie wzięła swoją nazwę. Cały obszar sołectwa znajduje się w dorzeczu Wdy.


Lipuska Huta

Wieś kaszubska położona na obrzeżach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Wieś o zabudowie nieregularnej, wielodrożnej. Przy głównej drodze w centrum wsi znajduje się murowana kapliczka. Zachowały się przykłady układów zagród i ich elementy, w tym relikt zabudowy drewnianej (budynek o dachu półpłaskim z podwyższoną ścianką kolankową) i zniekształcone przykłady budownictwa murowanego. Zachowały się też przykłady tradycyjnego budownictwa gospodarczego murowanego – drewnianego. We wsi znajdowała się wzmiankowana przez I. Gulgowskiego chałupa z podcieniem narożnym przeniesiona do Krajobrazowego Parku Etnograficznego. Wartości kultury niematerialnej to wysoki stopień samoświadomości etnicznej mieszkańców.


Płocice

Wieś Płocice położona jest w przepięknej malowniczej okolicy na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Do głównych atutów miejscowości można zaliczyć: jezioro Płocice, kilka małych jezior ukrytych w okolicznych lasach, liczne drobne gospodarstwa rolne. W 1765 r. było tu pustkowie należące do Lipusza.  Do tej pory zachowały się ciekawe przykłady tradycyjnego budownictwa drewnianego z interesującym detalem wystroju oraz przykłady budownictwa gospodarczego drewnianego i murowanego.